Komu opłaca się zamiana własnej renty na „wdowią”
Warto pomyśleć o przejściu na rentę po współmałżonku, jeśli jego świadczenie było odczuwalnie wyższe.
Co to jest „renta wdowia”? Otóż potocznie mówi się tak na rentę rodzinną. Czy ta potoczna nazwa świadczy o tym, że z renty tej mogą skorzystać jedynie wdowy? Nie. Po spełnieniu określonych w przepisach kryteriów mogą ją otrzymać także wdowcy. Ale i to nie wyczerpuje katalogu uprawnionych, bowiem prawo do renty rodzinnej mogą nabyć także np. dzieci zmarłego. Skąd więc wzięło się określanie renty rodzinnej jako „renta wdowia”? Bez wątpienia ma to związek z faktem, że w tradycyjnym modelu rodziny kobiety miały przerwy w pracy związane z wychowywaniem dzieci (a zwykle także niższe zarobki niż mężowie), co skutkowało tym, że po śmierci męża opłaca się im przejście na rentę po nim. Sytuacji, gdy w praktyce przyniosłoby to korzyść owdowiałemu mężczyźnie, jest mniej.
Podkreślmy bowiem, iż renta rodzinna jest niższa niż pełne świadczenie, jakie otrzymywał zmarły. Przejście na nią jest więc opłacalne jedynie wówczas, jeśli dysproporcja między świadczeniem, które otrzymywał zmarły a dotychczasowym świadczeniem osoby wnioskującej o rentę rodzinną jest znaczna.
Wdowa (wdowiec) ma prawo do renty rodzinnej, jeśli w chwili śmierci męża (żony) miała (miał) skończone 50. rok życia lub była (był) niezdolna do pracy. Otrzyma ją także, jeśli wychowuje dziecko, wnuka, brata lub siostrę zmarłego małżonka, a dziecko, wnuk, brat lub siostra ma prawo do renty rodzinnej po zmarłym. Warunkiem jest, by wychowanek:
- nie miał ukończonego 16. roku życia,
- nie miał ukończonych 18 lat, jeśli kontynuuje naukę.
Jeśli wychowanek jest całkowicie niezdolny do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolny do pracy, ograniczenie wiekowe nie obowiązuje.
Wyjątkowo dopuszcza się przyznanie renty rodzinnej współmałżonkowi zmarłej osoby, jeśli:
- skończył 50 lat lub stał się całkowicie niezdolny do pracy w ciągu 5 lat od śmierci żony (męża),
- skończył 50 lat lub stał się całkowicie niezdolny do pracy w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka, wnuka, brata lub siostry zmarłej osoby, którzy są uprawnieni do renty rodzinnej.
Renta rodzinna przysługuje tylko, jeśli zmarły miał prawo do emerytury, renty, świadczenia lub zasiłku przedemerytalnego bądź nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego albo spełniał warunki wymagane do przyznania emerytury lub renty.
Renta, którą może otrzymywać wdowa lub wdowiec, równa jest 85 proc. świadczenia, jakie przysługiwałoby zmarłemu współmałżonkowi.
Zaznaczmy tu wyraźnie, że nie zawsze współmałżonek zmarłego jest jedynym członkiem rodziny uprawnionym do otrzymania renty rodzinnej. Jeśli uprawnionych osób jest więcej, prawdopodobnie zamiana dotychczas pobieranej emerytury lub renty na rentę rodzinną nie będzie opłacalna. Niezależnie od liczby uprawnionych jest bowiem wypłacana tylko jedna renta rodzinna - do podziału (!). Jak pisaliśmy, gdy uprawniona jest jedna osoba, renta rodzinna będzie wynosiła 85 proc. świadczenia, które przysługiwałoby zmarłemu. W przypadku dwóch uprawnionych osób będzie to 90 proc., w przypadku co najmniej trzech – 95 proc. Przysługującą rentę dzieli się między wszystkich uprawnionych w równych częściach.
Jeżeli zmarły pobierał emeryturę lub rentę, rentę rodzinną oblicza się wprost w oparciu o wysokość świadczenia zmarłego. Jeśli zaś zmarły nie pobierał emerytury, ani renty, ZUS oceniając, czy spełniał on warunki do otrzymania jednego z tych świadczeń, przyjmie, że był on całkowicie niezdolny do pracy. W sytuacji, gdy zmarły pobierał świadczenie lub zasiłek przedemerytalny albo nauczycielskie świadczenie kompensacyjne, ZUS ustali wysokość renty rodzinnej przyjmując, że zmarły miał prawo do renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Poza współmałżonkiem prawo do renty rodzinnej mogą mieć np. dzieci - biologiczne zmarłego, współmałżonka zmarłej osoby i adoptowane. Renta może być wypłacana do czasu, gdy dziecko:
- ukończy 16. rok życia,
- ukończy naukę w szkole, jeśli kontynuuje ją po ukończeniu 16 lat, jednak nie dłużej niż do osiągnięcia 25. roku życia,
- zakończy naukę na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, jeśli będąc na tym roku studiów skończyło 25. rok życia.
Limit wieku nie dotyczy jedynie tych dzieci, które są całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy. Warunkiem jest, by dziecko stało się całkowicie niezdolne do pracy (ewentualnie także niezdolne do samodzielnej egzystencji) przed ukończeniem 16. roku życia lub przed ukończeniem 25. roku życia, jeśli kontynuowało naukę.
O rentę mogą się także ubiegać dzieci, które zmarły przyjął na wychowanie i utrzymanie, zanim osiągnęły pełnoletność. Dotyczy to przede wszystkim wnuków zmarłego i jego rodzeństwa. Warunki związane z wiekiem są w tym przypadku takie same, jak w przypadku dzieci zmarłego. Wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, które wychowywał i utrzymywał zmarły, otrzymają rentę rodzinną jedynie wówczas, gdy zmarły przyjął je na wychowanie oraz utrzymanie co najmniej na rok przed śmiercią. Warunek ten nie ma zastosowania wówczas, gdy zgon nastąpił wskutek wypadku. Dzieci wychowywane i utrzymywane przez zmarłego nie dostaną renty rodzinnej po nim, jeśli mają prawo do renty po swoich zmarłych rodzicach.
Jeśli zaś ich rodzice żyją, renta będzie wypłacona pod warunkiem, że:
- rodzice dzieci, o których tu mowa, nie mogą zapewnić im utrzymania,
- zmarły lub jego małżonek, był opiekunem prawnym tych dzieci, ustanowionym przez sąd.
O rentę rodzinną mogą starać się także rodzice biologiczni zmarłego, ojczym, macocha i rodzice adopcyjni, jeśli zmarły bezpośrednio przed śmiercią przyczyniał się do ich utrzymania. ZUS przyzna im prawo do renty, jeżeli w chwili śmierci swojego dziecka:
- mieli skończony 50. rok życia lub
- byli niezdolni do pracy.
Ojciec lub matka ma prawo do renty rodzinnej także wtedy, gdy wychowuje dziecko, wnuka, brata lub siostrę zmarłego, jeśli dziecko, wnuk, brat lub siostra ma prawo do renty rodzinnej po zmarłym, a jednocześnie nie ma ukończonego:
- 16. roku życia,
- 18 lat, jeśli kontynuuje naukę.
Ograniczenie wiekowe nie obowiązuje, jeżeli wychowywane dziecko jest całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy.
Rentę rodzinną może także otrzymać ojciec lub matka, do których utrzymania przyczyniał się zmarły, jeśli:
- skończą 50 lat lub staną się całkowicie niezdolni do pracy w ciągu 5 lat od śmierci dziecka,
- skończą 50 lat lub staną się całkowicie niezdolni do pracy w ciągu 5 lat od zaprzestania wychowywania dziecka, wnuka, brata lub siostry zmarłego, którzy są uprawnieni do renty rodzinnej.